22 بهمن 1357

آغاز نهضت

در سال 1960، کندی رئیس جمهور آمریکا شد. او به منظور جلوگیری از تعمیق اندیشه های انقلابی و در نهایت حفظ آمریکا، برنامه های اصلاحی را به حکومتهای وابسته توصیه کرد. محمدرضا شاه در سال 1339، درجهت اجرای سیاست کندی لایحه اصلاحات ارضی را به مجلس برد، اما لایحه متوقف شد.

به توصیه آمریکا، دکتر علی امینی در اردیبهشت 1340، به نخست وزیری منصوب شده و دست به انجام اصلاحاتی، از جمله اصلاحات ارضی زد، حکومت ایران و مطبوعات خارجی و به خصوص آمریکایی ، نام این اصلاحات را انقلاب نهادند که رفته رفته نام انقلاب سفید بر آن اطلاق شد . به خاطر رقابتی که بین شاه و امینی به وجود آمد ، شاه امینی را عزل و در تاریخ 27 تیر1341، اسدالله علم به نخست وزیری منسوب شد. در تاریخ 16 مهر1341، مطبوعات نوشتند که در دولت لایحه ای با سه نکته تازه به تصویب رسید. به زنان حق رای داده شد. قید اسلام از شرایط انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان برداشته شد و به جای سوگند به قرآن ، سوگند به « کتاب آسمانی» آورده شده استپس از انتشار این خبر،موج مخالفت از سوی روحانیت ومراجع دینی پدید آمد و در میان دیگر اقشار جامعه، گسترش یافت و رژیم ناچار به عقبنشینیشد وعلم طی تلگرافی به علمای قم گفت:

نظریه دولت در مساله" اسلامیت" همان نظریه علمای اسلام است .

سوگند با قرآن مجید است .

اماامام خمینی رحمة الله یکی از مراجع بزرگ تقلید ،آن را کافی ندانسته و خواستار ادامه مبارزه شدند . سرانجام ، دولت در 7 آذر 1341، با ارسال تلگراف به علمای قم ، لغو تصویب نامه را اعلام کرد . امام رحمةالله خواستار اعلام رسمی در جراید شد ، از این رو در 10 آبان همان سال در مطبوعات نوشته شد :« در هیات دولت تصویب شد که تصویبنامه مورخه 14/7/1341، قابل اجرا نخواهد بود.»

پس ازپایان این ماجرا ، تبلیغات دامنه داری علیه روحانیت آغاز شد. در 19دی 1341، شاه اصول پیشنهادی خود را که بعدها « لوایح شش گانه » نام گرفت و تا سال 1356، تا 19اصل گسترش یافت ، اعلام کرد و از مردم خواست که با شرکت در همه پرسی ، به آنها رای دهند.

مراجع تقلید طی اعلامیه ای رفراندم را خلاف شرع و قانون اعلامکردهو آن را تحریم کردند. دانشگاهیان ،‌ بازاریان و اصناف با اجتماعات ، تظاهرات ، اعتصابات و بیانیه ها در تهران ، قم و برخی شهرهای بزرگ به حمایت از روحانیون برخاستند .

در ششم بهمن 1341، همه پرسی انجام گرفت و اعلام شد که پنج میلیون و ششصد هزار رای موافق ، و چهارصدهزاروصد و پنجاه رایمخالف به صندوق ها ریخته شده است. کندی و دیگر رهبران جهان به شاه تبریک گفتند .

نوروز سال 1342 با پیشنهاد امام و تصویب مراجع قم ، عزای عمومی اعلام شد . بعد از ظهر روز دوم فروردین  به مناسبت سالروز شهادت امام صادق مجلس سوگواری در مدرسه  فیضیه قم برگزار گردیدو  جمعیت انبوهی در آن شرکت کردند،ماموران رژیم ،  جلسه را به هم ریختند و شرکت کنندگان بهخصوص طلاب و روحانیون را مجروح ساختندکه دراین حادثهتنی چند نیز به شهادت رسیدند . پس از این حادثه اعلامیه هایی از علمای قم ، تهران ، نجف و دیگر شهرها صادرشد ، که رژیم شاه به دلیل بی حرمتی به دین، اصل دیانت،علما و طلاب  محکوم است . رژیم شاه کارت تحصیلی طلاب را لغووروحانیون جوان را دستگیر،و به سربازخانه ها اعزام کرد . با آغاز محرم سال 1342 شمسی  اغلب سخنرانیها و عزاداریها به صورت سیاسی برگزار شد . عصر روز عاشورا امام  در مدرسه فیضیه قم ، در حضور  انبوه مردم ، سخنرانی نموده و از اعمال رژیم شاه ، کشتار مردم، قانون شکنی،خطر اسرائیل و خطری که اسلام و کشور را تهدید می کند ، یاد کردند، ایشان شاه را مخاطب قرار داده و گفتند : آقا من به شما نصیحت می کنم ، ای آقای شاه آی جناب شاه من تو را نصیحت می کنم دست بردار از این کارها ....

شب دوازدهم محرم مصادف با 15 خرداد ، امام در قم ، دستگیر و در تهران زندانی شدند . روز بعد که سوم عاشورا بود ، علما و مردم از دستگیری امام آگاه شده ، تظاهرات گسترده و پردامنه ای درشهرهای بزرگ مانند ، تهران ، قم ، شیراز ، مشهد و ... پدید آمد . رژیم دستور سرکوب داد و در تهران، قم و دیگر شهرهای بزرگ صدها نفر کشته و مجروح شدند . در 18 فروردین 1343 ، امام پس از آنکه چند ماه  در تهران تحت نظر بودند ، آزاد و شبانه به قم برده شدند .

در 21 مهر  1343 ،   لایحه مصونیت مستشاران آمریکایی " کاپیتولاسیون"  در مجلس شورا به تصویب رسید .

امام در تاریخ 4 آبان 1343 ، طی یک سخنرانی در مسجد اعظم قم ، این مصوبه را عامل بردگی ایرانیان و ناقض  استقلال کشور دانست و شاه را سخت مورد سئوال  قرار داد و گفت : اگر مملکت ما اشغال آمریکاست اعلام کنید .

رژیم در 13 آبان 1343 ، امام را به ترکیه تبعید کرد . هیجان عمومی تمام محافل مذهبی و مبارز و طرفداران نهضت اسلامی را فراگرفت . تظاهرات و اعتصابات عمومی در تهران و قم و برخی شهرهای دیگر پدید آمد و رژیم نیز به سرکوبی ادامه داد و فرزند امام حاج سید مصطفی خمینی نیز بازداشت و پس از چندی به ترکیه تبعید شد .

سرانجام با موافقت حکومت ایران ، در 13 مهر 1343 ، امام به همراه فرزندش از ترکیه  به نجف منتقل شدند . در 11 اسفند 1345 نایب السلطنه شدن فرح دیبا همسر  شاه اعلام شد . چون این عمل  خلاف قانون اساسی بود ، قرار شد که در اردیبهشت  مجلس موسسان برای اصلاح قانون اساسی تشکیل شود . روحانیان مبارز مخالفت خود را با این اقدام ابراز و امام اعلام کردند که از این پس هدف سرنگونی شاه و رژیم اوست . در آبان 1346، جشن تاجگذاری شاه برگزار شد و امام با صدور اعلامیه ای آن را محکوم ساخت . از بهمن 1348 ، امام خمینی درس « ولایت فقیه » را در نجف آغاز کردند که بعداً به شکل کتابی مدون در ایران و کشورهای عربی انتشار یافت .

در سال 1350 ، برگزاری جشنهای دو هزار و پانصد ساله شاهنشاهی که با هزینه های گزاف وهرزگیهایی صورت گرفت ،  آتش خشم عمومی را در تمام سطوح بر افروخت و امام نیز بهشدت این جشن ها را محکوم کرد .

سالهای 50 تا 54 اوج دستگیری ، شکنجه ، اعدام و سرکوبهای رژیم بود . در سال 1353 ، که یکباره درآمد حاصل از فروش نفت افزون گردید شاه  برنامه بلند پروازانه  رسیدن به " تمدن بزرگ " را اعلام کرد . در تاریخ  11 اسفند 1353" حزبرستاخیز"به عنوان تنها حزب فراگیر  با تکیه به سه اصل ، اعتقاد به قانون اساسی ، نظام شاهنشاهی و انقلاب سفید ، به وسیله شاه اعلام شد و امام عضویت و شرکت در آن را تحریم کرد . تغییرتاریخ هجری به شاهنشاهی که به سبب آن قرار شد از آغاز سال 1355شمسی ، سال 2535 شاهنشاهی ، در تمام مکاتبات رسمی مورد استفاده قرار گیرد بیش از پیش بر خشم علما و مبارزان افزود .

درسال 1355 ، جیمی کارتر از حزب دموکرات رئیس جمهور آمریکا شد و از دولتهای دوست خود از جمله ایران خواست که حقوق بشر را رعایت کنند . شاه ناگزیر" فضای باز سیاسی "را اعلام کرد و این فرصت مناسبی برای گسترش انقلاب در داخل و خارج کشور بود .

شهادت آیه الله سید مصطفی خمینی و گسترش قیام مردمی

روز 19 دی ، طلاب و عده ای از مردم  قم در جریان اعتراض به مقاله اطلاعات،مورد هجوم قرار گرفته و طی آن چند تن به شهادت رسیدند . پس از حوادث قم ، امام طی پیامی ، سلطنت شاه را " غاصبانه و جابرانه " خوانده و فرمودند : کارتر و دیگر غارتگران مخازن ملتهای مظلوم باید بدانند ، محمد رضا ، خائن و یاغی است و از سلطنت ، مخلوع است . مراجع تقلید خواستار برگزاری مراسم چهلم شهدای قم ، در سراسر ایران شدند و در اکثر نقاط ایران مراسمی برگزار گردید که مراسم مردم تبریز در 29 بهمن به خون کشیده شد و طی آن عده ای به شهادت رسیدند .

نوروز سال 1357 ، عزای عمومی اعلام شد و مراسم پانزده  خرداد به صورت بستن بازار و ماندن در خانه ها اجرا شد . بر اساس رهنمودهای امام مراسم ، ماه رمضان 1357 و مجالس و سخنرانیها ،  یکسره سیاسی و انقلابی و ضد رژیم  شد . در 28 مرداد ، سینما رکس آبادان توسط عوامل ساواک به آتش کشیده شد و بیش از چهار صدنفر در آن سوختند ،  که خشم مردم – بهخصوص در خوزستان  -  چندین برابر شد .

روز 5 شهریور،جمشید آموزگار از نخست وزیری مستعفی و مهندس جعفر شریف امامی مامور تشکیل  کابینه شد و دولت خود را با عنوان" دولت آشتی ملی" به صحنه آورد و برای فریب ، خود را مذهبی و مقلد آیت الله شریعتمداری معرفی کرد  او تاریخ شاهنشاهی را لغو قمار خانه ها را تعطیل  کرد ؛ مطبوعات را آزاد  اعلام و قول داد عوامل سوء استفادهکنندهو فاسد را مجازات ، زندانیان را آزاد ، مالیاتها را کاهش و حزب رستاخیز را منحل کند .

روز 13 شهریور 1357 ، نماز عید فطر باشکوهی د رقیطریه تهران به امامت آیه الله مفتح برگزار گردید که نمایشی از قدرت مردم در مقابل استبداد  بود . صبح 17 شهریور 1357 ،  از طریق رادیو ،  در تهران  و 12 شهر بزرگ کشور حکومت نظامی اعلام شد . اما مردم بی خبر ، صبح همان روز در میدان ژاله تهران  ( شهدا ) گرد آمدند و با هشدار نظامیان پراکنده نگشتند . تیر اندازی آغاز شد و تا ساعتها  ادامه یافت و فاجعه ای بزرگ پدید آمد . این حادثه خونین به جمعه سیاه شهرت یافت .

با آغاز سال تحصیلی،شرکت دانشجویان و دانش آموزان در مبارزات خیابانی بیشتر و مؤثرتر گردید . رژیم شاه که منشأ این قیام عمومی را شخص امام می دانست ، در اندیشه اخراج ایشان از عراق  افتاد . رژیم عراق با توصیه حکومت ایران امام را دعوت به سکوت و یا خروج از آن کشور کرد که ایشان راه دوم را انتخاب کردند و عازم کویت شدند ، اما آن کشور به ایشان اجازه ورود نداد و از این رو ، در تاریخ 13 مهر 1357 ، عازم فرانسه شد و در دهکده " نوفل لوشاتو" ساکن گردیدند . این هجرت ، علی رغم تصور شاه ، روح تازه ای به مبارزه بخشید . در آبان ماه ، اعتصابات  کارکنان شرکت نفت ، مخابرات ، بانک ملی ، سازمان آب ، راه ، رادیو و تلویزیون و .... بر دامنه مبارزات افزود . این اعتصابها دستگاه اداری کشور را به رکود و فرو پاشی کشاند . در 14 آبان ، ارتشبد غلامرضا ازهاری مأمور تشکیل کابینه شد . شاه طی یک پیام تلویزیونی از ملت ایران ، علما و سیاستمداران خواست که به اصلاح امور کمک کنند و گفت : پیام انقلاب ملت ایران را شنیده است و وعده داد که حکومت و دولت نظامی ، موقتی است و پس از آرام شدن اوضاع ، انتخابات آزاد برگزار ، فاسدین مجازات ، قانون اساسی ارجاع وبهطور کلی  گذشته جبران خواهد شد . دولت ازهاری در نخستین گام ، مطبوعات را تسخیر کرد و به دنبال آن اعتصاب مطبوعات آغاز شد که تا پایان دولت او ادامه یافت . تظاهرات تاسوعا و عاشورای آن سال عملاً به صورت همه پرسی  در آمد که مردم رژیم سلطنتی را منحل نموده و جمهوری اسلامی را با رهبری امام خواستار شدند . در پایان راهپیمایی قطعنامه ای در 17 ماده  در روز عاشورا خوانده شد که در آن علاوه بر خلع شاه از سلطنت و تایید رهبری امام و استقرار حکومت عدل اسلامی ، تامین حقوق بشر ،  تأمین حقوق سیاسی کلیه افراد جامعه ، اجرای عدالت اجتماعی و تأمین حقوق کارگران و دهقانان ، به عنوان اهداف نهضت مردم اعلام شد .

ازهاری به بستر بیماری افتاد و شاه این بار" شاپور بختیار" را که از اعضای قدیمی جبهه ملی بود به نخست وزیری  انتخاب کرد . او با شعار" سوسیال دموکراسی"  گام به جلو نهاد . ژنرال  هایزر فرستاده مخصوص  آمریکا  به ایران آمد و تلاش کرد ارتش را به حمایت و اطاعت بختیار وادار کند . تمهیددیگر  شاه برای حفظ تاج و تخت خود ، تشکیل" شورای سلطنت"  بود . در 26 دی، شاه به ناچار از ایران خارج شد . امام دولت بختیار را غیر قانونی و او را مجرم و خائن دانست  . مبارزه مردم به رهبری امام همچنان ادامه یافت و امام طی  بیانیه ای رهنمودهایی برای جلوگیری از هرج و مرج و حفظ اموال عمومی به ملت ایران دادند و یاد آور شدند کهبهزودی اعضای ” شورای  انقلاب “ را معرفی  خواهند کرد . تظاهرات عظیمی در روز اربعین حسینی در تهران و سراسر ایران انجام شد . در تهران قطعنامه ای در 10 ماده خوانده شد که در آن دولت بختیار غیر قانونی اعلام و از امام تقاضا شده بود که هر چه زودتر  شورای انقلا ب را معرفی کند . در 5 بهمن 1357 ، با تلاش اردشیر زاهدی و کمک  دولت و ارتش ،  عده ای در تهران به عنوان حمایت از قانون اساسی راهپیمایی کردند . در همان روزها اعلام شد که امامبهزودی به ایران باز می گردد . به دستور بختیار فرودگاه های کشور بسته شد . تظاهرات مردم اوج بیشتری گرفت . سرانجام فرودگاه مهر آباد باز شد و در صبح 12 بهمن 1357 امام همراه عده ای که اکثراً  تبعیدی سالیان پیش بودند ، وارد ایران شد، از فرودگاه  به بهشت زهرا رفت و در آنجا طی سخنانی دولت بختیار را غیر قانونی اعلام نموده و وعده معرفی دولت انقلاب را به مردم داد . در روز 19 بهمن ، عده ای از نظامیان نیروی هوایی ارتش به محل اقامت امام رفته و اطاعت خود را از رهبری انقلاب اعلام کردند. شب 21بهمن، در نیروی هوایی در گیری مسلحانه بین عده ای از افراد این نیرو و گارد شاهنشاهی پیش آمد که مردم دخالت کرده ، به یاری نیروی هوایی شتافتند و بدین ترتیب در پادگانها به روی مردم باز شد و سلاحهایی به دست مردم افتاد . سرانجام سران ارتش دست اندرکار کودتا شدند و در روز 21بهمن ، از ساعت چهار بعد از ظهر حکومت نظامی اعلام شد . امامرحمةالله اعلام کرد که مردم به حکومت نظامی اعتنا نکنند . مردم نیز همچنان به یورش خود به مراکز دولتی، نظامی و انتظامی ادامه دادند و تقریبا تمام این مراکز با اندک درگیری و مقاومت ، تسخیر شد و به دست مردم افتاد . در پایان روز 22بهمن 1357، رژیم 2500ساله پادشاهی و سلطنت  50ساله پهلوی منقرض گشت و حکومت" جمهوری اسلامی" تشکیل شد.